弟子規 Đệ tử Quy ( Phần Dịch Giải )

總敘 ( Tổng Tự )

弟子規　聖人訓　首孝弟　次謹信

汎愛眾　而親仁　有餘力　則學文

Quyển sách Đệ tử Quy này, là quy phạm sinh hoạt dựa theo những lời dạy của đức Khổng Tử Chí Thánh Tiên Sư mà biên soạn thành. Trước hết, trong sinh hoạt hằng ngày, phải làm được việc hiếu thảo với Bố Mẹ, yêu thương anh chị em. Kế đến, tất cả những hành vi, lời nói trong sinh hoạt thường ngày đều phải cẩn thận, phải nói chữ tín. Khi ở bên cạnh đại chúng phải bình đẳng bác ái, và thân cận gần gũi với những người nhân đức, học tập ở họ, đấy đều là những việc rất quan trọng không thể không làm, nếu sau khi đã làm rồi mà vẫn còn dư ra thời gian, tinh thần, sức lực thì nên thật tốt mà học tập thêm những học vấn có ích khác như lục nghệ : lễ, nhạc, xạ ( bắn ), ngự ( cưỡi ngựa ), thư ( học chữ ), số ( học tính toán ).

父母呼　應勿緩　父母命　行勿懶

父母教　須敬聽　父母責　須順承

Khi Bố mẹ gọi thì nên kịp thời trả lời, đừng có từ từ rất lâu rồi mới trả lời. Bố mẹ có việc giao cho thì phải lập tức đi làm, không được kéo dài thời gian hoặc làm biếng mà từ chối. Những đạo lý mà Bố mẹ dạy chúng ta làm người xử sự là vì tốt cho chúng ta, nên cung kính mà lắng nghe. Khi làm sai, Bố Mẹ khiển trách răn dạy thì nên khiêm tốn tiếp nhận, không được cự cãi vô lý khiến Bố Mẹ nổi giận, đau lòng.

冬則溫　夏則凊　晨則省　昏則定

出必告　反必面　居有常　業無變

Chăm sóc Bố Mẹ thì phải dồn hết tâm sức để quan tâm, Hoàng Hương của Nhị Thập Tứ Hiếu ( Hương Cửu Linh ) vì muốn Bố Mẹ ngủ yên giấc mà mùa hẻ trước khi ngủ sẽ giúp Bố Mẹ quạt mát giường, khi mùa đông lạnh giá sẽ làm ấm chăn đắp cho bố mẹ, thật đáng để chúng ta học tập. Buổi sáng sau khi thức dậy, trước hết nên thăm hỏi Bố mẹ. Buổi chiều sau khi về nhà, phải thuật lại cho Bố mẹ biết tình hình hôm nay ở bên ngoài ra sao, báo bình an cho bố mẹ để bố mẹ yên tâm. Khi ra khỏi nhà, nên báo với Bố mẹ mình muốn đi đâu, sau khi về nhà vẫn phải đến trước mặt bố mẹ để bẩm báo mình đã về rồi, để cho bố mẹ yên tâm. Thói quen sinh hoạt ở và nghỉ ngơi hằng ngày phải giữ gìn đúng theo quy luật bình thường, làm việc có thường quy, đừng có tuỳ tiện mà thay đổi để tránh khiến cho bố mẹ âu lo.

事雖小　勿擅為　苟擅為　子道虧

物雖小　勿私藏　苟私藏　親心傷

 Tuy là chuyện nhỏ nhưng cũng không được tuỳ ý muốn làm gì thì làm, tự mình làm chủ ra quyết định mà không bẩm cáo với bố mẹ. Nếu tự ý muốn làm gì thì làm, sẽ dễ dàng xảy ra sai trái, thì sẽ làm tổn hại đến bổn phận làm con, do vậy mà khiến bố mẹ lo lắng, đó là hành vi bất hiếu.

Tài sản chung tuy nhỏ cũng không được cất giấu cho riêng mình chiếm làm của riêng. Nếu cất giấu riêng thì phẩm đức sẽ có khiếm khuyết mất mát, Bố Mẹ biết rồi nhất định sẽ rất đau lòng.

親所好　力為具　親所惡　謹為去

身有傷　貽親憂　德有傷　貽親羞

親愛我　孝何難　親憎我　孝方賢

Những gì mà Bố mẹ thích thì nên tận hết sức mà đi chuẩn bị, những việc và vật mà Bố mẹ ghét thì nên cẩn thận trừ bỏ ( bao gồm cả những thói quen xấu của mình ). Phải thương yêu thân thể của mình, không được để cho thân thể dễ dàng bị tổn thương khiến Bố mẹ âu lo. ( Tăng tử nói : “ Thân thể phát phu thụ chi phụ mẫu, bất cảm huỷ thương – thân thể, tóc và da đều là nhận được từ Bố Mẹ, cho nên không dám làm tổn thương " ). Phải chú ý đến việc tu dưỡng phẩm hạnh đạo đức của mình, không được làm ra những chuyện thương phong bại đức – làm tổn hại đến phong tục và giáo hoá của xã hội ) khiến cho Bố Mẹ phải chịu sự sỉ nhục.

Khi Bố Mẹ yêu thích chúng ta, thì việc chúng ta hiếu thuận với Bố Mẹ là chuyện rất dễ; khi bố mẹ không yêu thương chúng ta, hoặc khi Bố Mẹ quản giáo chúng ta quá nghiêm khắc, mà chúng ta vẫn hiếu thuận như nhau, vả lại còn có thể tự phản tỉnh kiểm điểm, thể hội, hiểu được tâm ý của Bố Mẹ, nỗ lực sửa đổi và biểu hiện tốt hơn thì loại hành vi hiếu thuận này là đặc biệt khả quý.

親有過　諫使更　怡吾色　柔吾聲

諫不入　悅復諫　號泣隨　撻無怨

Khi Bố mẹ có lỗi lầm, nên cẩn thận khuyên nhủ sửa sai hướng thiện, khi khuyên nhủ thái độ phải thành khẩn, âm thanh tất nhiên phải nhu hoà, và sắc mặt vui vẻ ôn hoà, ( Tử Hạ khi hỏi về hiếu, Khổng Tử nói : “ sắc nan ” ) . Nếu Bố mẹ chẳng nghe khuyên can, phải nhẫn nại chờ đợi, một khi có thời cơ thích đáng, ví dụ như tâm trạng của Bố mẹ chuyển sang tốt hoặc khi Bố mẹ vui vẻ, lại tiếp tục khuyên nhủ; nếu Bố mẹ vẫn không chịu tiếp nhận lời khuyên, thậm chí nổi giận, lúc này chúng ta tuy đau buồn đến mức bật khóc đau đớn chảy nước mũi, vẫn phải khẩn cầu Bố mẹ sửa sai, cho dù bị phạt đánh, vẫn chẳng oán chẳng tiếc, để tránh cho Bố Mẹ rơi vào bất nghĩa, khiến Bố Mẹ đã sai lại sai thêm, đúc thành đại hoạ.

親有疾　藥先嘗　晝夜侍　不離床

喪三年　常悲咽　居處變　酒肉絕

喪盡禮　祭盡誠　事死者　如事生

Khi Bố mẹ bị bệnh, phận làm con nên tận tâm tận lực chăm sóc, một khi bệnh tình trở nên trầm trọng, càng phải chăm sóc thâu đêm, không được tùy tiện rời khỏi. Sau khi bố mẹ qua đời, kì hạn giữ hiếu ( cổ lễ 3 năm ), phải thường xuyên nhớ lại, hồi tưởng ân đức nuôi dạy của Bố mẹ. Sinh hoạt hằng ngày của mình tất nhiên cần phải điều chỉnh thay đổi, không được ham thích hưởng thụ, nên kiêng nhịn rượu thịt ( xin tham khảo kinh Địa Tạng, người con hiếu thảo nên tu phước cho người vãng sanh như thế nào. )

 Làm tang sự cho Bố Mẹ phải buồn rầu hợp với lễ tiết, không được cẩu thả bừa bãi, cũng không được vì sỉ diện mà phô trương lãng phí, mới là hiếu thuận thật sự.

Khi tế bái nên thành tâm thành ý, cung kính đối đãi Bố mẹ đã qua đời phải giống y như lúc còn sống.

兄道友　弟道恭　兄弟睦　孝在中

財物輕　怨何生　言語忍　忿自泯

Phận làm anh chị thì phải yêu thương các em, phận làm em phải biết cung kính anh chị, anh chị em phải hoà mục với nhau, người một nhà vui vẻ hoà thuận thì Bố mẹ tự nhiên sẽ vui thích, đạo hiếu bèn ở trong đó. Xử sự với người khác không tính toán so đo tài vật từng li từng tí, oán hận sẽ không từ đó mà nảy sinh. Lời nói có thể bao dung nhường nhịn, nói lời tốt nhiều, không nói lời xấu, nhẫn chịu những lời nói giận dữ thì những chuyện oán hận, xung đột không cần thiết tự nhiên tiêu mất chẳng sanh. ( lời nói là cánh cửa của hoạ và phước. Bốn môn học của Khổng Môn gồm có : Đức hạnh, Lời nói, Chánh sự, văn học. Có thể thấy được tầm quan trọng của lời nói ).

或飲食　或坐走　長者先　幼者後

長呼人　即代叫　人不在　己即到

Việc giáo dục cuộc sống sinh hoạt tốt phải được bồi dưỡng từ lúc nhỏ; Bất luận dùng bữa, ngồi hoặc đi, cũng đều nên khiêm tốn lễ nhường, trưởng ấu hữu tự - có trật từ già trẻ, nhường ưu tiên cho người lớn tuổi hơn, còn mình trẻ tuổi hơn thì ở phía sau.

Trưởng bối có việc gọi người, nên gọi giùm, nếu người đó không có mặt, tự mình nên chủ động đi hỏi xem chuyện gì ? có thể giúp được thì giúp, khi không thể giúp được thì chuyển nhắn lại giùm.

 Có câu : “đời người lấy phục vụ làm mục đích, không lấy việc giành đoạt làm mục đích ” “ lấy việc trợ giúp người làm cái gốc của vui vẻ ”

稱尊長　勿呼名　對尊長　勿現能

路遇長　疾趨揖　長無言　退恭立

騎下馬　乘下車　過猶待　百步餘

Xưng hô với trưởng bối không thể gọi tên trực tiếp, trước mặt trưởng bối phải khiếm tốn có lễ phép, không thể phô diễn tài năng của mình; gặp trưởng bối trên đường, nên hướng về trước mà chào hỏi, khi trưởng bối không có việc, thì cung kính lui về sau đứng ở một bên, chờ đợi trưởng bối rời khỏi. Cổ lễ : bất luận cưỡi ngựa hay ngồi xe, trên đường gặp trưởng bối đều nên xuống ngựa hoặc xuống xe chào hỏi, và đợi đến khi trưởng bối rời khỏi khá xa, sau khoảng trăm bước mới có thể rời khỏi ( kính lão tôn hiền )

長者立　幼勿坐　長者坐　命乃坐

尊長前　聲要低　低不聞　卻非宜

進必趨　退必遲　問起對　視勿移

 Ở với trưởng bối, khi trưởng bối đứng, vãn bối nên đứng chung, không thể tự động ngồi; sau khi trưởng bối ngồi ổn định, dặn ngồi xuống mới có thể ngồi. Nói chuyện với trưởng bối thì âm thanh phải nhu hoà vừa phải, âm lượng khi trả lời quá nhỏ sẽ khiến người ta nghe không rõ, cũng là không thích hợp. Có việc phải đến trước mặt tôn trưởng, nên nhanh bước hướng về trước, khi lui về, nhất định phải chậm một chút mới hợp với lễ tiết. Khi trưởng bối hỏi chuyện, nên chuyên tâm chú ý lắng nghe, mắt không được nhìn quanh quất, liếc qua phải qua trái.

事諸父　如事父　事諸兄　如事兄

Đối đãi với các bậc tôn trưởng như chú bác…phải giống như đối đãi với bố mẹ mình - hiếu thuận cung kính, đối đãi với các bậc huynh trưởng cùng tộc ( anh chị em họ ) phải giống như đối đãi với huynh trưởng của mình - hữu ái tôn kính.

朝起早　夜眠遲　老易至　惜此時

晨必盥　兼漱口　便溺回　輒淨手

Phận làm con nên dậy sớm, nắm bắt thời gian mà kịp thời nỗ lực, nếu thường ngủ trễ, thậm chí thức đêm, chẳng những không tốt đối với sức khỏe, còn ảnh hưởng đến việc làm và nghỉ ngơi bình thường vào ban ngày. Ngày tháng chẳng đợi người, tuổi xanh nên trân trọng. ( trẻ khoẻ chẳng nỗ lực, già rồi chỉ bi thương )

Buổi sáng sau khi thức dậy, cần phải rửa mặt, đánh răng, súc miệng để cho tinh thần khoan khoái tươi tỉnh, có một sự khởi đầu tốt. Sau khi vệ sinh tiểu tiện, đại tiện xong, nhất định phải rửa tay, nuôi dưỡng thành thói quen vệ sinh tốt, mới có thể bảo đảm sức khoẻ. ( Phòng ngừa vi rút qua dạ dày, phải học biết rửa tay, lòng bàn tay, lưng bàn tay, giữa các kẽ tay đều phải cọ rửa tỉ mỉ. )

冠必正　紐必結　襪與履　俱緊切

置冠服　有定位　勿亂頓　致污穢

Phải chú trọng sự sạch sẽ, chỉnh tề của ngoại hình trang phục, đội nón phải đội ngay ngắn, nút quần áo phải cài cho tốt, mặc bít tất gọn gàng, dây giày phải buộc chặt, nếu không dễ bị vấp ngã, tất cả việc mặc phải lấy đoan trang cân đối làm thích hợp. Sau khi về nhà, áo, mũ, bít tất giày phải đặt đúng chỗ, tránh tạo thành dơ bẩn lộn xộn, lúc phải dùng đến lại tìm mất nửa ngày trời. ( nuôi dưỡng thói quen sinh hoạt tốt là một nửa của thành công )

衣貴潔　不貴華　上循份　下稱家

對飲食　勿揀擇　食適可　勿過則

年方少　勿飲酒　飲酒醉　最為醜

Mặc y phục nên chú trọng sạch sẽ ngăn nắp, không cần phải khảnh mặc ( bảnh bao ) đắt tiền, hàng hiệu, hoa lệ. Mặc đồ nên cân nhắc đến thân phận và trường hợp của mình, càng phải cân nhắc tình trạng kinh tế trong gia đình, mới là cái đạo quản gia ( đừng có vì sĩ diện, càng không nên để cho cái tâm hư vinh làm chủ, chi tiêu vô nghĩa chính là lãng phí )

 Ăn uống thường ngày phải chú ý đến sự cân bằng dinh dưỡng, ăn nhiều rau cải trái cây, ăn ít thịt, không được kén ăn, không được ăn thiên về một món nào. Ba bữa thường ăn tám phần no, tránh ăn quá lượng, để tránh làm tăng sự gánh vác của cơ thể, nguy hại đến sức khoẻ.

 Uống rượu có hại cho sức khoẻ, phải tuân thủ luật pháp, thanh thiếu niên, vị thành niên không được uống rượu. Người đã thành niên uống rượu cũng không được quá lượng, hãy thử nhìn xem những gã say rượu nói những lời điên khùng, thái độ xấu xí khó coi toàn bộ đều bộc lộ ra ngoài, chuốc lấy biết bao thị phi.

 Lão tử nói : Thánh nhân vì bụng chẳng vì mắt. Ăn uống là để ăn cho no bụng, không phải là để thoả mãn mắt và miệng. Những căn bệnh văn minh như ung thư, tiểu đường…đa phần là vì dinh dưỡng quá nhiều, mất cân bằng dinh dưỡng mà tạo thành. Nên chú ý là những thực phẩm gia công quá nhiều, quá tinh tế đều có chứa chất phụ gia hoá học, có hại cho sức khoẻ, không thích hợp dùng.

步從容　立端正　揖深圓　拜恭敬

勿踐閾　勿跛倚　勿箕踞　勿搖髀

Bước chân khi đi nên khoan thai vững chắc, không hối hả, không gấp không chậm, khi đứng phải có tướng đứng đoan chánh, nên ngẩng đầu ưỡn ngực, tinh thần tràn trề, không được cong lưng, chán nản.

Khi hỏi thăm người khác, bất luận cúc cung hay chấp tay cũng đều phải chân thành cung kính, không được làm qua loa cho có. Khi bước vào cửa, chân không nên giẫm lên ngưỡng cửa, khi đứng, cơ thể cũng không nên đứng ngả nghiêng, khi ngồi không được giơ hai chân ra, chân càng không được rung lắc. Đấy đều là những cử động ngạo mạn, làm mất đi phong phạm của người quân tử.

Khi bước vào phòng, bất luận là động tác nhấc màn hay mở cửa cũng phải nhẹ một chút, chậm một chút, để tránh phát ra tiếng ồn. Khi đi hoặc rẽ trong nhà, nên cẩn thận không nên đụng phải cạnh góc của đồ vật để tránh bị thương. Khi lấy đồ phải cẩn thận, cho dù cầm những dụng cụ trống không, cũng phải cầm giống như lúc có chứa đầy đồ trong đó, cẩn thận để tránh vấp ngã hoặc làm bể. Bước vào phòng không có người, cũng phải giống như đang có người vậy, không được tuỳ tiện.

Làm việc không nên vội vội vàng vàng, hớt hơ hớt hãi, vì trong sự vội vàng dễ xảy ra sai lầm, đừng có sợ khổ sợ khó mà do dự chùn bước, cũng không được cẩu thả , tuỳ tiện ứng phó cho xong chuyện.

 Phàm những chỗ không tốt dễ phát sanh đánh nhau cãi vả, như sòng bạc, những nơi thị phi thì phải dũng cảm cự tuyệt, đừng có tiếp cận để tránh chịu những ảnh hưởng không tốt. Những việc tà ác thấp hèn, vô lý vô nghĩa thì cũng phải từ chối, không nghe, không thấy, đừng có hiếu kỳ mà đi truy vấn để tránh ô nhiễm đi cái tâm tánh lương thiện.

將入門　問孰存　將上堂　聲必揚

人問誰　對以名　吾與我　不分明

用人物　須明求　倘不問　即為偷

借人物　及時還　後有急　借不難

 Trước khi sắp vào cửa, trước hết nên hỏi “ có ai ở nhà không ? ” , đừng có đột ngột mà tiến vào. Trước khi vào phòng khách, trước hết nên cất cao giọng để cho người trong nhà biết rằng đã có người đến rồi. Nếu người trong nhà hỏi : “ là ai vậy ? ” thì nên trả lời bằng tên, chứ không phải là “ tôi đây, tôi đây “ khiến cho người ta không cách nào phân biệt tôi là ai.

Mượn dùng vật phẩm của người khác nhất định phải nói rõ trước, thỉnh cầu xin phép. Nếu không trưng cầu sự đồng ý trước, lấy dùng mà không xin phép thì là hành vi trộm cắp. Vật phẩm mượn được rồi thì phải trân trọng giữ gìn mà sử dụng, và hoàn trả đúng thời hạn, sau này nếu có dùng đến gấp thì mượn lại lần nữa cũng không khó.

凡出言　信為先　詐與妄　奚可焉

話說多　不如少　惟其是　勿佞巧

奸巧語　穢污詞　市井氣　切戒之

Mở miệng nói chuyện, thành tín là trên hết, nhận lời về việc của người khác thì nhất định phải tuân thủ lời hứa, chuyện không đủ năng lực để làm thì không thể tuỳ tiện mà đáp ứng, về phần lừa gạt hoặc những lời xu nịnh tán tỉnh lấy lòng thì càng không thể dùng đến !

 Nói nhiều chẳng thà nói ít, nói ít chẳng thà nói tốt. Nói chuyện phải vừa thích hợp, cái nên nói thì nói, cái không nên nói thì tuyệt đối không nói, lập thân xử thế nên cẩn thận lời nói và hành động. Nội dung nói chuyện phải thực tế - dựa trên chứng cứ xác thật, đừng có nói những lời xu nịnh, lời êm tai lại không thể cậy được. Những lời nói gian trá quỷ quyệt, tục tĩu thấp hèn và khẩu khí thô tục vô liêm sỉ thì đều nên tránh không bị nhiễm bẩn.

見未真　勿輕言　知未的　勿輕傳

事非宜　勿輕諾　苟輕諾　進退錯

凡道字　重且舒　勿急疾　勿模糊

彼說長　此說短　不關己　莫閒管

Bất kì sự tình gì trước khi chưa nhìn thấy chân tướng thì đừng tuỳ tiện hấp tấp mà phát biểu ý kiến, khi đối với sự tình hiểu chưa đủ rõ ràng minh bạch thì không thể tuỳ tiện phổ biến bừa bãi để tránh tạo thành hậu quả không tốt.

Những việc không hợp với nghĩa lí thì đừng tuỳ tiện hấp tấp nhận lời, nếu tuỳ tiện hấp tấp mà hứa, sẽ tạo thành làm cũng không phải, không làm cũng không tốt, khiến cho tự mình tiến thoái lưỡng nan.

Khi nói chuyện phải phát âm rõ ràng, từ từ mà nói, đừng nói quá nhanh, càng không được mơ hồ không rõ.

 Gặp phải người ta đến nói chuyện thị phi, nghe rồi thì thôi, phải có trí tuệ phán đoán, đừng có chịu ảnh hưởng, đừng có xen vào thị phi, chuyện không liên quan gì đến mình thì không cần phải quản nhiều.

見人善　即思齊　縱去遠　以漸躋

見人惡　即內省　有則改　無加警

Nhìn thấy ưu điểm hoặc nghĩa cử thiện hành của người khác thì phải lập tức nghĩ đến học tập cho theo kịp, cho dù trước mắt năng lực vẫn còn chênh lệch khác nhau xa vẫn phải hạ quyết tâm, dần dần đuổi kịp lên.

 Nhìn thấy khuyết điểm hoặc hành vi bất lương của người khác thì phải tự phản tỉnh lại bản thân, kiểm thảo bản thân xem liệu mình cũng có những khuyết điểm này chăng, có thì sửa đổi, không có thì khích lệ bản thân không được phạm lỗi.

唯德學　唯才藝　不如人　當自礪

若衣服　若飲食　不如人　勿生慼

Mỗi một người đều nên xem trọng việc bồi dưỡng phẩm đức, học vấn và tài năng kĩ nghệ của bản thân; nếu cảm thấy có chỗ chưa được tốt như người khác thì nên tự khích lệ mình thận trọng làm việc chăm chỉ. Về việc mặc trang phục bên ngoài hoặc ăn uống không được như người ta thì không cần phải để trong lòng, càng không cần phải âu lo tự ti.

聞過怒　聞譽樂　損友來　益友卻

聞譽恐　聞過欣　直諒士　漸相親

 Nếu một người nghe thấy người khác nói đến khiếm khuyết của mình thì nổi giận, nghe thấy người khác khen ngợi mình thì hoan hỷ, vậy thì bạn xấu sẽ đến tiếp cận bạn, những người bạn thật sự tốt và có ích trái lại sẽ dần dần xa lánh bạn.

 Ngược lại, nếu nghe thấy lời khen ngợi của người khác không những không đắc ý vọng hình, trái lại biết tự phản tỉnh, chỉ sợ làm chưa đủ tốt, tiếp tục nỗ lực; khi người khác phê bình khuyết điểm của mình, chẳng những không giận mà lại còn có thể vui vẻ tiếp nhận, vậy thì những người chân chánh thành tín sẽ dần dần thích gần gũi với chúng ta rồi

無心非　名為錯　有心非　名為惡

過能改　歸於無　倘揜飾　增一辜

 Sai lầm vô ý thì gọi là lỗi, nếu biết rõ mà cố phạm, có ý phạm sai thì là tội ác. Biết lỗi mà có thể sửa là hành vi của người dũng cảm, lỗi lầm tự nhiên từ từ giảm bớt rồi biến mất, nếu vì sĩ diện, chết cũng chẳng nhận lỗi, lại còn muốn che đậy, vậy thì là đã sai lại thêm sai.

凡是人　皆須愛　天同覆　地同載

Chỉ cần là người, thì là đồng loại, không phân quần tộc, nhân chủng, tôn giáo tín ngưỡng, tất cả đều nên tương thân tương ái. Đều cùng là do trời đất sinh ra, vạn vật sanh trưởng, lẽ ra không nên phân bạn và tôi, hợp tác với nhau, mới có thể duy trì cái sinh mệnh cùng đồng thể cùng sinh cùng vinh này.

行高者　名自高　人所重　非貌高

才大者　望自大　人所服　非言大

 Người có đức hạnh cao thượng thì danh vọng tự nhiên cao siêu. Cái mà mọi người kính trọng là đức hạnh của anh ta, chứ không phải là cái dung mạo và vẻ bề ngoài. Người có tài năng, năng lực xử lí sự tình nổi bật, uy tín thanh thế tự nhiên bất phàm, nhưng mà người ta khâm phục ngưỡng mộ là năng lực xử sự của anh ta, chứ không phải là vì anh ta rất giỏi khoe khoang khoác lác.

己有能　勿自私　人所能　勿輕眥

勿諂富　勿驕貧　勿厭故　勿喜新

人不閒　勿事攪　人不安　勿話擾

 Khi có năng lực có thể phục vụ chúng nhân thì đừng có tự tư tự lợi, chỉ nghĩ đến bản thân, không sẵn lòng bỏ ra. Đối với tài hoa của người khác, nên học tập ngưỡng mộ tán thán chứ không phải là phê bình, đố kị, huỷ báng. Đừng có mà nịnh hót bợ đỡ những người giàu có, cũng đừng có kiêu ngạo tự đại trước mặt những người nghèo hoặc xem thường họ. Đừng có mà thích mới chán cũ, phải biết trân trọng đối với bạn cũ, đừng có tham luyến bạn mới hoặc sự vật mới. Đối với những người đang bận rộn thì đừng có đi quấy rầy họ, khi tậm trạng của người ta không tốt, thân tâm khó ở thì đừng có nói những lời nhàn rỗi này nọ làm phiền họ, gia tăng thêm sự phiền não và bất an của họ.

人有短　切莫揭　人有私　切莫說

道人善　即是善　人知之　愈思勉

揚人惡　即是惡　疾之甚　禍且作

善相勸　德皆建　過不規　道兩虧

 Khuyết điểm của người khác thì đừng có đi vạch trần, đối với những vấn đề riêng tư của người ta, phải tránh công khai cho thiên hạ biết. Ca ngợi hành vi có đạo đức của người khác thì là hành thiện. Sau khi đối phương nghe lời ca ngợi của bạn rồi, nhất định sẽ càng thôi thúc hành thiện hơn. Công khai cho thiên hạ biết khuyết điểm hoặc lỗi lầm của người khác thì là đã làm một chuyện xấu. Nếu đã chỉ trích phê bình quá đáng rồi, lại còn tự chuốc lấy tai hoạ. Giữa bạn bè với nhau nên khích lệ nhau học cái tốt, khuyên can sửa chữa sai lầm, cùng kiến lập tu dưỡng phẩm đức tốt đẹp. Nếu có sai mà không thể khuyên can nhau thì phẩm đức của cả hai người đều có thiếu sót.

凡取與　貴分曉　與宜多　取宜少

將加人　先問己　己不欲　即速已

恩欲報　怨欲忘　報怨短　報恩長

 Việc lấy và cho tài vật nhất định phải phân biện rõ ràng minh bạch, thà rằng cho người khác nhiều, tự mình lấy ít một chút, mới có thể rộng kết thiện duyên, hoà thuận với người.

 Trước khi muốn đùn đẩy sự việc lên cho người khác ( muốn nhờ người khác làm ) , trước hết phải phản tỉnh, hỏi bản thân xem : nếu đổi lại là mình, có thích hay không, nếu đến cả mình cũng không thích thì phải ngưng lại ngay lập tức.

 ( Khổng Tử nói : “ kỉ sở bất dục, vật thí ư nhân ”. Phải đặt mình vào hoàn cảnh của người khác mà suy nghĩ cho người khác. )

Nhận ân huệ của người phải thường xuyên nghĩ đến việc báo đáp, người khác có việc không phải với mình thì nên rộng lượng xử sự mà quên đi, những việc oán hận bất bình đừng có ngưng giữ quá lâu, đã qua rồi thì thôi đi, “đừng có cứ mãi để trong lòng, xử phạt bản thân, làm khổ não bản thân mình ! ” , về phần ân đức người khác đối với chúng ta, phải cảm ân trong lòng thường ghi nhớ chẳng quên, thường nghĩ đến báo đáp.

待婢僕　身貴端　雖貴端　慈而寬

勢服人　心不然　理服人　方無言

Đối xử với người hầu và người ở phải chú trọng phẩm hạnh đoan chánh của bản thân và lấy mình làm gương, tuy phẩm hạnh đoan chánh là quan trọng, nhưng nhân từ độ lượng lại càng khả quý hơn, nếu cậy thế cưỡng bức người khác phục tùng thì đối phương khó tránh khỏi khẩu phục mà tâm chẳng phục. Duy chỉ có dùng lí để phục người thì người khác mới hết lòng cảm phục, chẳng có lời oán trách.

同是人　類不齊　流俗眾　仁者希

果仁者　人多畏　言不諱　色不媚

能親仁　無限好　德日進　過日少

不親仁　無限害　小人進　百事壞

 Cùng là con người, thiện ác tà chánh, tâm trí cao thấp tốt xấu lại là trộn lẫn. Những người phàm tục chạy theo trào lưu thì nhiều, những người nhân từ bác ái thì ít, nếu có một vị nhân đức xuất hiện, mọi người tự nhiên kính sợ người đó, bởi vì người đó nói chuyện công chánh vô tư, chẳng có che giấu, lại chẳng nịnh bợ người khác. Cho nên, mọi người mới khởi tâm kính sợ.

Có thể gần gũi những người có nhân đức, học tập nơi họ thì thật là chẳng có gì tốt hơn, bởi vì họ sẽ khiến cho đức hạnh của chúng ta tiến bộ hơn mỗi ngày, lỗi lầm cũng theo đó mà giảm bớt. Nếu không chịu thân cận những bậc quân tử nhân đức thì sẽ có những hoạ hoạn vô cùng, bởi vì những kẻ tiểu nhân vô tích sự sẽ thừa cơ mà vào, đến thân cận ( gần gũi ) chúng ta, ngày tháng tích luỹ dần, lời nói, hành động, cử chỉ của chúng ta sẽ chịu ảnh hưởng, dẫn đến sự thất bại của cả đời người. ( Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng )

不力行　但學文　長浮華　成何人

但力行　不學文　任己見　昧理真

Không thể đích thân thực hành những bổn phận Hiếu, Đễ, Cẩn, Tín, Phiếm ái chúng, Thân Nhân này cứ mãi chỉ biết đọc sách, cho dù có ít tri thức, cũng chỉ là tăng trưởng thói xấu phô trương không thật, biến thành một người không thiết thực, học như thế có ích lợi gì ? Trái lại, nếu cứ mãi chỉ làm, chẳng chịu đọc sách học tập thì dễ dàng làm việc theo thiên kiến của bản thân, che giấu lừa dối chân lí, cũng là không đúng.

讀書法　有三到　心眼口　信皆要

方讀此　勿慕彼　此未終　彼勿起

寬為限　緊用功　功夫到　滯塞通

心有疑　隨札記　就人問　求確義

 Phương pháp đọc sách phải chú trọng 3 cái đến : mắt đến, miệng đến, tâm đến. Ba cái không thể thiếu một, như thế mới có được hiệu quả gấp đôi so với nỗ lực. Nghiên cứu học vấn phải chuyên nhất, phải chuyên tinh ( tập trung tinh lực, chuyên tâm nhất chí ) mới có thể đi sâu vào, không thể quyển sách này mới đọc chẳng bao lâu lại hân hoan ngưỡng mộ những sách khác, muốn xem những quyển sách khác, như thế vĩnh viễn tâm sẽ không định xuống, nhất định phải đọc xong quyển sách này mới có thể đọc quyển khác.

Khi định kế hoạch đọc sách, có thể thả lỏng một chút, thực tế khi chấp hành thì phải tăng nhanh tốc độ dụng công, nghiêm khắc chấp hành, không được uể oải làm biếng, ngày tháng tích luỹ công phu sâu rồi, lúc đầu vốn bị trở ngại không thông, rồi những chỗ khốn đốn nghi hoặc tự nhiên đều giải quyết một cách dễ dàng.

 Giữa lúc cầu học, trong lòng có nghi vấn, nên ghi lại bất cứ lúc nào, hễ có cơ hội thì thỉnh giáo với những vị thầy giỏi bạn tốt, nhất định cần phải hiểu thật sự ý nghĩa chân thật của nó.

房室清　牆壁淨　几案潔　筆硯正

墨磨偏　心不端　字不敬　心先病

列典籍　有定處　讀看畢　還原處

雖有急　卷束齊　有缺壞　就補之

非聖書　屏勿視　蔽聰明　壞心志

勿自暴　勿自棄　聖與賢　可馴致

 Phòng đọc sách phải chỉnh lí sạch sẽ, giữ gìn tường sạch sẽ, khi đọc sách, các dụng cụ văn phòng như bút, mực, giấy trên bàn đọc sách phải đặt chỉnh tề, không được lộn xộn bừa bãi, cái mà mắt có thể nhìn thấy được đều có thứ tự ngăn nắp mới có thể tĩnh tâm xuống để đọc sách. Người xưa viết chữ sử dụng bút lông, trước khi viết chữ trước hết phải mài mực, nếu lơ đãng, mực sẽ mài nghiêng lệch đi, những chữ viết ra nếu viết vặn vẹo thì biểu thị nóng vội bất an, tâm không định xuống được.

Sách giáo kkhoa nên phân loại, sắp xếp chỉnh tề, đặt trên vị trí cố định, đọc xong nên để lại chỗ cũ.

Tuy có chuyện gấp cũng phải thu dọn sách xong rồi mới rời khỏi, sách là kết tinh của trí tuệ, có thiếu sót thì phải tu bổ, bảo trì hoàn chỉnh ( người xưa muốn có được một quyển sách cũng khó, do vậy mà có hành động tu bổ )

Không phải là những tác phẩm truyền thuật ngôn hạnh của Thánh Hiền, và những báo, tạp chí xuất bản định kỳ không tốt có hại cho sự lành mạnh của thân tâm thì đều nên loại bỏ, đừng có xem để tránh thân tâm bị ô nhiễm, trí tuệ bị che lấp, tâm chí trở nên không lành mạnh. Khi gặp khó khăn hay chướng ngại, đừng có thất vọng bỏ cuộc, cũng không cần phải chán ghét đời, nhìn cái gì cũng thấy không thuận mắt, nên quyết tâm hướng lên nỗ lực học tập, cảnh giới của Thánh Hiền tuy cao, thuận theo thứ tự mà tiến dần lên thì cũng có thể đạt đến được.